Vlak voor de mediaheisa rond Zwarte Piet, was er een veel kleiner relletje na de uitspraak van Staatsecretaris Bogaert, omtrent de vaste benoeming van ambtenaren. Die zou immers niet meer bestaan… Beide waren in mijn ogen een storm in een glas water die eigenlijk de aandacht niet waard waren. Toch stoorde het mij enorm dat wanneer je Zwarte Piet verdedigt, je een veel aangenamere reactie krijgt dan wanneer je de vaste benoeming van een ambtenaar zou durven verdedigen. Bij deze spring ik toch even in de bres voor de vaste benoeming. Want net als Zwarte Piet, kun je daar bedenkingen bij hebben, maar daarom wil dat nog niet zeggen dat deze geen nut heeft. 

Een van de terugkerende argumenten tegen de vaste benoeming is dat deze in het leven werd geroepen om het (toenmalige) lage loon van ambtenaren te compenseren. Naast een hoog pensioen kregen ze er ook een (on)gezonde dosis werkzekerheid bij. Dat moest compenseren voor het karige loontje dat ze destijds kregen. Ondertussen is dat loontje al aangepast natuurlijk. In alle eerlijkheid, ik heb aanbiedingen uit de privé laten passeren omdat ze puur op vlak van nettoloon niet konden concurreren met de publieke sector, laat staan wanneer ik de vakantiedagen nog begon te verrekenen. Dus inderdaad, daar moeten we het niet meer op steken. Nu, met de invoering van ontwikkelcirkels is die benoeming ook lang zo “vast” niet meer, na jaren is er eindelijk een middel om de rotte vastbenoemde appels eruit te halen.

Er zijn trouwens ook ambtenaren die niet vastbenoemd zijn: de contractuelen. Onder hen bevindt zich de enige ambtenaar waarvan ik weet dat hij ontslagen is geweest. (Terecht trouwens). Aan de andere kant zijn zij ook relatief benadeeld op vlak van doorgroeikansen binnen de publieke sector. Onterecht, want mijn contractuele collega’s werken in de regel even hard als de vastbenoemde; maar toch is het niet zo evident tussen beide statuten te switchen. Selor legt de lat om vastbenoemd te worden hoger en hoger, ook weer terecht trouwens. Alle initiatieven die verschillen wegwerken op vlak van verloning juich ik dan ook alleen maar toe.

Het essentieel verschil tussen vastbenoemden en contractuelen zit echter niet de verloning maar in het het gemak waarmee je eentje kunt ontslaan. Een vastbenoemde ambtenaar ontslagen krijgen is vrij moeilijk. Tenzij deze een collega tot op het randje van de dood heeft geslagen tijdens de werkuren op de werkvloer onder het toeziend oog van meerdere betrouwbare getuigen, is het lang geen evidente zaak. Je kunt trouwens rekenen op een ellenlang beroep bij de Raad van State want ambtenaren vallen niet onder de arbeidsrechtbank.

Waarom verdedig je de vaste benoeming dan nog?

Een terechte vraag, zoals ik hierboven aangetoond ben ik mij zeer bewust van de misbruiken waartoe werkzekerheid van een vaste benoeming kan leiden. Mijn geloof in het nut van de vaste benoeming ligt in de andere historische reden erachter, eentje die vaak vergeten wordt. De vaste benoeming biedt de ambtenaar ook een bescherming tegen ontslag of beïnvloeding voor de verkeerde redenen. In haar oorsprong diende de vaste benoeming om de ambtenaar een basis te geven waarop deze volledig neutraal zijn of haar werk kan uitvoeren. Gaandeweg is hier natuurlijk iets misgegaan. De vaste benoeming diende ook om politieke invloeden te bannen uit het beleid. Een kwaadwillig politicus kon op deze manier niet zijn wil opleggen aan de ambtenaren die onder hem vielen. Geen toevallige inspecties bij de bedrijven van de concurrentie van de partijvrienden, geen ontbrekende onderzoeken naar bevriende zakenlui…

Dat systeem is uiteraard wel serieus mank beginnen lopen toen er ook politieke vaste benoemingen begonnen te komen. Dat is echter een menselijke fout geweest en niet een van het systeem of van de denkwijze achter het statuut. Ik ben me er ook van bewust dat dit argument niet opgaat voor alle jobs binnen de overheid. Deze bescherming biedt weinig meerwaarde voor een secretaresse, computertechnicus  of administratief bediende. Die zijn ruim beschermd binnen een standaardarbeidsovereenkomst.

Aan de andere kant zijn er wel functies waar die bescherming op zijn plaats is, op voorwaarde dat de ambtenaar er ook gebruik van maakt natuurlijk. Ik denk bijvoorbeeld aan mijn collega’s bij Selor en op de eigen FOD die zetelen in selectie-interviews of die vacatures opstellen. Niets steekt zo hard af als een vaste benoeming die op maat van een vriendje geschreven is uiteindelijk.

Ook vanuit mijn verleden als mededingingsambtenaar kan ik wel een zekere waardering opbrengen voor de vaste benoeming. Zowel de mededingingsautoriteit als collega’s bij regulatoren gaan al eens in tegen grotere organisaties die best wel eens invloed kunnen hebben. Neem nu bijvoorbeeld Electrabel, De Post, Belgacom,… Dat zijn bedrijven met (politieke) connecties. Analoog wil je misschien ook dat je bouwaanvraag niet beïnvloed kan worden door je persoonlijke ruzie met een schepen of burgemeester.

Een omgekeerde Piet…

Eigenlijk is de vaste benoeming het omgekeerde van Zwarte Piet. Zwarte Piet kan inderdaad wel gezien worden als iets racistisch… Maar dat is nooit de bedoeling geweest ervan. Het idee was om een kindvriendelijke hulp voor de goedheilig man in het leven te roepen. Omdat Zwarte Piet zo populair is, springt de meerderheid in een reflex op de kar om hem te verdedigen (daar maak je je ook veel populairder mee) . De vaste benoeming is in het leven geroepen om de neutraliteit van de ambtenarij te kunnen waarborgen, het is nooit de bedoeling geweest om de ambtenaren een ongezonde werkzekerheid te geven. Het verschil is dat dat het veel makkelijker is om de vaste benoeming af te doen als iets ouderwets en duur, zonder te kijken naar de meerwaarde (daar maak je je ook veel populairder mee).

Het ene is door het grote publiek graag gezien, het andere wordt afgedaan als een verouderd gebruik. Tegelijk heeft het ene voor sommigen ongetwijfeld een beledigende ondertoon (zeker indien verkeerd gekaderd en in bepaalde omstandigheden) en heeft het andere ongetwijfeld een onmiskenbare meerwaarde in bepaalde situaties (indien goed gebruikt).

Dus laten we niet zo naïef meer spreken in termen zoals “Zwarte Piet goed” en “vaste benoeming slecht”, beide verdienen gekaderd te worden in de juiste omstandigheden. Want die VN-vrijwilliger die Zwarte Piet afschiet als een terugkeer naar de slavernij, heeft waarschijnlijk net zoveel aandacht besteed aan de achtergrond als sommige die pleiten voor de onvoorwaardelijke afschaffing van de vaste benoeming. Elk gebruik of statuut heeft twee kanten die bekeken moeten worden voor je beslissingen neemt over de toekomst.